طرح كسب و كار سندی مكتوب است كه جزئیات كسب و كار پیشنهادی را مشخص می كند. این سند باید ضمن تشریح موقعیت كنونی، نیازها، انتظارات و نتایج پیش بینی شده را شرح دهد و كلیه جوانب آن را ارزیابی كند.
طرح کسب و کار هم برای کار آفرین و هم برای حامی مالی کسب و کار به دلایل زیر لازم است:
- مهم آن است كه مالك درباره هدف خود از کسب و کار و منابعی كه برای آن نیاز دارد به دقت فكر كند. این موضوع در برآورد میزان سرمایه مورد نیاز، به وی كمك خواهد كرد.
- معمولا کارآفرین برای راه اندازی کسب و کار خود سرمایه كافی در اختیار ندارد. حمایت كنندگان مالی-بانكها یا سرمایه گذاران ریسك پذیر-باید متقاعد شوند كه سرمایه گذاری در كسب و كار جدید، منطقی و درست است.
طرح کسب و کار برای کارآفرین و حامی مالی او این امکان را فراهم میکند که اگر ایده مناسبی برای سودآوری انتخاب نشده است، پیش از صرف هزینه و وقت بسیار از این وضعیت آگاه شوند.
اجزای یك طرح كسب و كار:
- اهداف كلی
- مشخصات مجری طرح و همكاران
- تعریف و توصیف کسب و کار
- تحلیل استراتژی بازار
- تحلیل مالی
- خلاصه
به علاوه یک طرح کسب و کار باید به سئوالات کلیدی زیر پاسخ گوید:
- چه چیزی؟
- چرا؟
- چگونه؟
- چه کسی؟
- چه زمانی؟
- چقدر؟
علاوه بر سئوالات کلیدی فوق می‌توان با استفاده از سئوالات ریز شده به نکات اساسی که باید در طرح کسب و کار منعکس شود اشاره نمود:
-
چه چیزی؟
- هدف سازمان شما چیست؟
- خدمات، محصولات یا فرآیندهای منحصر به فرد شما جیست؟
- اهداف این خدمات، محصولات و فرآیندها چیست؟
- چه‌چیزی را می‌خواهید به صورت متمایز انجام دهید؟
-
چرا؟
- چرا سازمان شما متفاوت است؟
- چرا سازمان شما موفق می‌شود؟
- چرا سازمان شما می تواند بر موانعی مانند رقبا، قیمت بالا یا بازار کوچک فائق آید؟
- چرا باید سرمایه‌گذاران به شما اعتنا کنند؟
- چرا باید شرکایی با شما همراه شوند؟
-
چگونه؟
- چگونه شما به اهدافتان دست می یابید؟
- چگونه سازمان شما فن‌آوری، نیروی انسانی یا سرمایه‌های هوشمند خود را گسترش می‌دهد؟
- چگونه به سودآوری می رسد؟
- چگونه مشتریان خود می یابید و از رقبا پیشی می‌گیرید؟
-
چه زمانی؟
- چه زمانی به اهدافتان می‌رسید؟
- چه زمانی محصولتان بازرسی می‌شود؟
- چه زمانی محصول آماده فروش و ارایه می‌شود؟
- چه زمانی شروع به سود دادن می‌کنید؟
- چه زمانی سازمان خود را گسترش داده و به فکر محصول جدید می‌افتید؟
- چه زمانی سازمان شما یک سازمان سودده می‌شود؟
-
چه کسی؟
- مدیر سازمان شما کیست؟
- از نظر شما افراد کلیدی برای بقا و موفقیت چه کسانی هستند؟
- رقبای شما جه کسانی هستند؟
- سرمایه‌گذاران یا شرکای شما کیستند؟
- مشتریان شما چه کسانی هستند؟
-
چقدر؟
- چقدر سود تولید می کنید (در بازه‌های مختلف)؟
- هزینه رسیدن به نقطه‌ی سر به سر چقدر است؟
- سرمایه اولیه چه قدر است؟
- هزینه‌های گسترش و توسعه چقدر است؟
- چقدر حاضرید به سرمایه‌گذارانتان امتیاز بدهید؟
آماده‌سازی یک طرح کسب و کار مستلزم داشتن آگاهی کافی در مورد بسیاری حیطه‌های کسب و کار است. مدیریت منابع انسانی، علم مالی، مدیریت دارایی‌های معنوی، مدیریت زنجیره‌ی تأمین، مدیریت عملیات، و بازاریابی مهمترین آنها هستند. می‌توان طرح کسب و کار را به صورت مجموعه‌ای از زیربخش‌ها دانست که هریک، بخشی از موضوعات فوق را پوشش می‌دهد.
اهمیت تدوین طرح کسب و کار
به طور کلی طرح کسب و کار نوشته می‌شود تا بتواند راهنمای سازمان در فعالیت خود برای رسیدن به اهدافش باشد. علاوه بر این، کاربرد مهم و اصلی طرح کسب و کار هنگامی است که سازمان نیاز دارد فرد یا سازمانی برای انجام کاری قانع نماید. اگرچه معمولاً طرح کسب و کار برای تأمین سرمایه استفاده می‌شود ولی در مواقع دیگر نظیر فروش کسب و کار و ادغام دو شرکت (Merger & Aquisition) و قرارداد مشارکت در پروژه‌ها (Joint Venture) نیز به کار می‌رود.
- اخذ وام: برای گرفتن وام چه به صورت انتشار اوراق مشارکت یا اوراق قرضه و چه به صورت دریافت پول از بانک لازم است که شرکت طرح کسب و کار خود را ارائه دهد. در صورت انتشار اوراق قرضه نیز بانک یا مؤسسه منتشرکننده بر اساس طرح کسب و کار شرکت، ارزیابی مالی اعتباری (Financial Credit Rating) به عمل می‌آورد و بر این مبنا نسبت به تعیین نرخ بهره و انتشار اوراق اقدام میکند.
- جذب سرمایه‌گذار: یکی از مهمترین کاربردهای طرح کسب و کار، به ویژه در مورد کارآفرینانی که در مرحله راه‌اندازی کسب و کارشان قرار دارند، جذب سرمایه اولیه از طریق سرمایه‌گذاران مخاطره‌پذیر (Venture Capitalist) است. این سرمایه‌گذاران در ازای شریک شدن در یک کسب و کار بخشی یا تمام سرمایه اولیه راه‌اندازی یا در برخی موارد طرح‌های توسعه یک شرکت را تأمین می‌نمایند.
- شرکت در مسابقات طرح کسب و کار: شرکت در مسابقات طرح کسب و کار (Business Plan Competition) یکی دیگر از انگیزه‌های نوشتن طرح است. چنین مسابقاتی که در سطح دانشگاهی و ملی کشورهای مختلف دنیا برگزار می‌شوند، هدف توسعه‌ی کارآفرینی را دنبال می‌کنند. افراد جوان به‌ویژه دانشجویان طرح تبدیل ایده‌های خود را به کسب و کارهای انتفاعی و غیرانتفاعی می‌نویسند و با شرکت در مسابقات از جوایز و کمک‌هایی برای راه‌اندازی کسب و کار خود بهره‌مندمی‌شوند.
- حضور در مراکز رشد و پارک‌های فن‌آوری: چند سالی است که مراکز رشد و پارک‌های فن‌آوری در کشور راه‌اندازی شده‌اند. این مراکز امکان برخورداری شرکت‌های مستقر از امکاناتی نظیر دفتر کار، خدمات مشاوره، امکانات اداری، و برخی تسهیلات مالی را فراهم می‌آورند. متقاضیان حضور در مراکز و پارک‌ها باید پیش از هر چیز طرح کسب و کار خود را آماده نمایند و بتوانند توجیه‌پذیر و فن‌آورانه بودن کسب و کار خود را نشان دهند.
- ورود به بورس: شرکت‌هایی که قصد عرضه سهام خود را به عموم دارند، لازم است جزئیات کاملی از وضع موجود شرکت، برنامه‌های آینده، و پیش‌بینی‌های خود از آینده‌ی شرکت را به سازمان بورس و نیز خریداران اطلاع دهند. طرح کسب و کار این شرکت‌ها باید از بخش مالی منسجم و کاملاً دقیقی شامل تحلیل‌های مالی (Financial Analysis) به ویژه ارزش‌گذاری (Valuation) سهام باشند.
- مذاکره و دریافت امتیازات تجاری: به دلایل مختلفی ممکن است دو شرکت با یکدیگر وارد مذاکره شوند. ممکن است شرکتی قصد داشته باشد نمایندگی یک شرکت دیگر را اخذ نماید، یا آن‌که به صورت مشترک با شرکتی وارد مناقصه شود، یا تحت لیسانس شرکتی به تولید بپردازد. در همه‌ی این موارد لازم است که شرکت پیشنهاددهنده پیش از شروع مذاکره یا حین آن طرح کسب و کار خود را ارائه دهد. طبیعتاً در چنین طرح‌هایی عمده تمرکز بر وضع موجود شرکت و قابلیت‌ها و پتانسیل‌های موجود آن است.